Прыведзена дынаміка водакарыстання ў басейнах рэк Беларусі за перыяд 2006–2015 гг. Да цяперашняга часу здабыча (адабранне) вод зменшылася ў цэлым па краіне на 15 %, прычым здабыча падземных вод скарацілася на 20 %, а адабранне паверхневых вод – на 7 %. Аб’емы скіданняў сцёкавых вод у паверхневыя водныя аб’екты знізіліся на 7 %. Выкананы аналіз прычын змены асноўных паказчыкаў водакарыстання. Выяўлены водакарыстальнікі, якія аказваюць найбольшы ўплыў на экалагічны стан паверхневых водных аб’ектаў. На падставе прынятых крытэрыяў праведзена ацэнка ступені негатыўнага ўплыву з боку найбольш буйных водакарыстальнікаў на якасць вады паверхневых водных аб’ектаў па гідрахімічным паказчыкам. Устаноўлена, што найбольшай розніцай паміж фактычнымі і дапушчальнымі значэннямі здабычы (адабрання) вады характарызуецца басейн ракі Прыпяць, найменшай – басейны рэк Нёман і Заходняя Дзвіна, паміж фактычнымі і дапушчальнымі значэннямі скіданняў сцёкавых вод – басейны рэк Прыпяць і Днепр, найменшай – таксама басейны рэк Нёман і Заходняя Дзвіна. Абгрунтавана адрозненне паміж фактычнымі і нарматыўнымі аб’ёмамі водаспажывання і водаадвядзення ў разрэзе водакарыстальнікаў і рачных басейнаў. Для магчымасці кантролю і ўдакладнення дазволеных аб’ёмаў водакарыстання прапанавана прыводзіць у дазволы на спецыяльнае водакарыстанне дадзеныя аб крыніцах інфармацыі, якая выкарыстоўваецца пры разліках. Пры вызначэнні дапушчальных аб’ёмаў скіданняў рэкамендуецца выкарыстоўваць басейнавы прынцып, што дазволіць абгрунтавана размеркаваць асіміляцыйны патэнцыял рачнога басейна паміж водакарыстальнікамі пры яго абмежаванасці.

Прааналізаваны гідралагічны рэжым Віліі на яе трансгранічным ўчастку за ўвесь перыяд назіранняў. Аснову даследаванняў склалі штогадовыя дадзеныя аб рэжыме і рэсурсах паверхневых вод сушы дзяржаўнага воднага кадастру за 1946–2015 гг., а таксама дадзеныя водакарыстання за 1976–2015 гг. Ацэненыя наступствы змены гідралагічнага рэжыму р. Віліі пасля будаўніцтва Вілейскага вадасховішча і Вілейска-Мінскай воднай сістэмы (ВМВС). Велічыня беззваротнага водаспажывання і страт вады ў басейне Віліі ў першыя гады функцыянавання ВМВС перавышала 15 % ад рачнога сцёку маловодных гадоў 95%-най забяспечанасці, а ў апошнія 10 гадоў знізілася да 11 %. Вызначаны магчымыя змены характарыстык воднага рэжыму Віліі пасля ўвядзення ў эксплуатацыю Беларускай АЭС. Планаванае водаспажыванне і адвядзенне тэхнічных сцёкавых вод БАЭС у Вілію можа прывесці да змены трох асноўных характарыстык воднага рэжыму: памяншэнне выдаткаў вады на трансгранічным створы; памяншэнне узроўняў вады ў лімітаваныя (для памежнай службы) перыяды часу; зрушэнне даты станаўлення і разбурэння ледаставу з прычыны скіду падагрэтых сцёкавых вод БАЭС. Увод у эксплуатацыю БАЭС прывядзе да невялікіх негатыўных змен воднага рэжыму Віліі ў трансгранічным створы, якія цалкам можна кампенсаваць водагаспадарчымі мерапрыемствамі на тэрыторыі Беларусі.

Адным з найбольш эфектыўных тэхналагічных спосабаў рацыянальнага выкарыстання прыродных водных рэсурсаў з›яўляецца стварэнне замкненых водазваротных сістэм з заменай прыроднай вады на сцёкавыя воды прадпрыемстваў. У працы даследаваны ўплыў прымесных катыёнаў (жалеза, алюмінія, медзі і дадатковай колькасці магнію) як у індывідуальным стане, так і ў сумесі на працэс атрымання карбанатаў кальцыя. Для інгібіравання працэсу атрымання карбанату кальцыя ў лабараторных умовах даследаваны ўплыў карбаксілзмяшчальных водарастваральных палімераў – поліакрылата натрыю з ММ 5000, поліметакрылата натрыю з ММ 4000, супалімера акрылавай і малеінавай кіслот з ММ 3000 у індывідуальным стане. Даследаванні праводзіліся на мадэльных сістэмах. Паказана, што прысутныя ў сцёкавай вадзе солі жалеза, алюмінія, медзі ініцыююць атрыманне карбанату кальцыя і прыводзяць да памяншэння індукцыйнага перыяду асадкаўтварэнняў у 1,2–1,4 разы. У сувязі з гэтым у замкненых водазваротных сістэмах неабходна выкарыстанне рэагентаў з высокай эфектыўнасцю інгібіруючага дзеяння. Устаноўлена, што індукцыйны перыяд асадкаўтварэння павялічваецца пры ўвядзенні ў сістэму карбаксілзмяшчальных водарастваральных палімераў з малекулярнай масай ад 3000 да 5000: у 2,7 разы пры выкарыстанні поліакрылата натрыю, у 2,4 разы – поліметакрылата натрыю і ў 1,9 разы – супалімера акрылавай і малеінавай кіслот. На падставе атрыманых вынікаў зроблены вывад аб мэтазгоднасці выкарыстання водарастваральных палімераў у якасці інгібітараў асадкаўтварэння ў замкненых водазваротных сістэмах прадпрыемстваў з цыркуляцыяй сцёкавых вод складанага складу.

Прыводзіцца рэтраспектыўны гістарычны нарыс развіцця гідрабатанічных даследаванняў у Мінскай вобласці за больш чым двухсотгадовы перыяд. Вылучаны тры этапы вывучэння флоры і расліннасці водных экасістэм рэгіёну (1780–1929, 1930–1959, 1960–2017 гг.). Паказана нераўнамернасць фларыстычнага абследавання вобласці: найбольшая колькасць збораў водных раслін было выканана ў Валожынскім, Мядзельскім, паўночнай частцы Барысаўскага раёнаў у межах асабліва ахоўных тэрыторый, а таксама ў цэнтральнай частцы вобласці (Мінскі раён і г. Мінск). Складзены пералік сасудзістых раслін водных аб’ектаў Мінскай вобласці на падставе літаратурных дадзеных і ўласных збораў, які ўключае 17 гібрыдаў і 206 відаў, размешчаных, згодна сістэме Angiosperm Phylogeny Group, 2016 (APG IV). З іх 148 відаў складаюць водную флору вобласці і адносяцца да сапраўдна-водных, земнаводных і прыбярэжна-водных раслін, 58 відаў належаць да групы берагавых раслін, што заходзяць у ваду. Пры ўключэнні відаў у спіс флоры водных аб’ектаў выкарыстоўваліся шкалы Л.Р. Раменскага і Г. Эленберга. Устаноўлена, што сінтаксанамічнае вывучэнне воднай і прыбярэжна-воднай расліннасці рэгіёну з прымяненнем метаду Браўн–Бланке раней не праводзілася (за выключэннем прыбярэжна-водных супольніцтваў г. Мінска). Зроблена заключэнне аб неабходнасці планамернай інвентарызацыі сінтаксанамічнай разнастайнасці воднай і прыбярэжна-воднай расліннасці водных аб’ектаў Мінскай вобласці, а таксама выканання таксанамічнага, экалагічнага, экабіямарфалагічнага, геаграфічнага, сазалагічнага аналізаў рэгіянальнай воднай флоры.

Ацэненая біямаса аблоўліваемай часткі папуляцыi доўгапалага рака Astacus leptodactylus асноўных азёр і вадасховішчаў беларускай часткі басейна Заходняга Буга. Ракі сустракаюцца ва ўсіх азёрах, вадасховішчах, кар’ерах, сажалках і буйных рэках гэтага басейна. Шчыльнасць ракаў вызначалі па прынятай сярэдняй адлегласці, на якую перамяшчаецца рак, роўнай 10 м і каэфіцыента ўлоўнасцi 0,5. Выкарыстоўвалі палесскую ракалоўку (жак), якая складаецца з двух кошыкаў і сеткавай устаўкі паміж імі. Разлічаная плошча, якую аблоўлівае адна ракалоўка, склала 20 м²/сут. Шчыльнасць ракаў змянялася ад 0,003 да 0,26 інд./м². Ракаў вымяралі ад рострума да канца тэльсона і індывідуальна ўзважвалі з дакладнасцю 0,1 г. Для вызначэння масы асобіны пры вядомай даўжыні былі разлічаны адпаведныя ўраўненні, якія вызначаны асобна для самцоў і самак. Сумарная біямаса аблоўліваемай часткі папуляцый разлічана па сярэднім значэнням шчыльнасці, даўжыні асобін і атрыманай залежнасці масы ад даўжыні ракаў. Сумарная біямаса аблоўліваемай часткі папуляцыi доўгапалага рака асноўных азёр і вадасховішчаў беларускай часткі басейна Заходняга Буга склала 16 т. Для ўсіх водных аб’ектаў гэтага басейна біямаса ракаў ацэнена ў 20 т. Збор матэрыялу праводзіўся ў маі 2017 г.

Звычайная гадзюка (Pelias berus, L. 1758) – адзін з найбольш каштоўных прадстаўнікоў жывёльнага свету Беларусі. Змяіны яд выкарыстоўваецца пры вытворчасці шэрагу эфектыўных лекавых прэпаратаў, якія ўжываюцца пры лячэнні невралгій, артралгій, міалгій, радыкулітаў, артрытаў, міазітаў і перыартрытаў. Беларусь, дзякуючы сваім прыроднакліматычным асаблівасцям (ўмераны клімат, значная плошча лесабалотных угоддзяў, высокая захаванасць прыродных ландшафтаў), вылучаецца значнымі запасамі папуляцыі гэтага віду. Згодна з вынікамі палявых улікаў, выкананых у 2011–2017 гг., сучасная колькасць рэгіянальнай папуляцыі звычайнай гадзюкі ў Беларусі, складае 500–550 тыс. асобін. Найбольш буйная тэрытарыяльная групоўка гадзюкі размешчана ў Брэсцкай вобласці (60,7 тыс. экз.), найменшая – у Магілёўскай (30,2 тыс. экз.) і Мінскай (30,6 тыс. экз.) абласцях. Самая вялiкая папуляцыя сканцэнтравана ў Івацэвіцкім раёне Брэсцкай вобласці (30,6 тыс. экз.). Адрозненні ў колькасці тэрытарыяльных груповак, якія насяляюць розныя адміністрацыйныя раёны краіны, абумоўлены адрозненнямі ў іх агульнай плошчы, плошчы спрыяльных для жыцця месцапражыванняў і шчыльнасці папуляцый. Паказчык шчыльнасці беларускай папуляцыі вар›іруе ад 0,5 да 150 экз./га, сярэдні ўзровень – 15–25 экз./га. У структуры папуляцыі дамінуюць сярэднія па памерах асобіны, даўжыня цела якіх знаходзіцца ў межах 60–75 см. Суадносіны колькасці маладых асобін, самцоў і самак складае 30, 33 і 37 % адпаведна. Палавы баланс скошаны ў бок нязначнага дамінавання самак (суадносіны самцы:самкі 1:1,1). Прыводзяцца рэкамендацыі па рацыянальным выкарыстанні біялагічных рэсурсаў каштоўнага гатунку.

Крынічныя комплексы ўяўляюць сабой сукупнасць халодных крыніц рознага тыпу (лімнакрэнаў, гелакрэнаў або рэакрэнаў) і звязаныя з імі іншыя тыпы кантынентальных вадаёмаў (часцей ручаі ці малыя рэкі) або часткі іх акваторыі, аб’яднаныя адной уласцівасцю – стабільна нізкай тэмпературай вады. У большасці крынічных комплексаў тэмпература вады на працягу года змяняецца ў межах 3–6 °C зімой і 8–10 °C летам. Вывучаны відавы склад водных бесхрыбетных крынічна-ручаёвага комплексу «Трафімава крыніца». Усталявана таксанамічная структура і атрымана базавая фаўністычная інфармацыя. Гідрахімічныя паказчыкі вады крынічна-ручаёвага комплексу «Трафімава крыніца» адпавядаюць параметрам пітной вады. Выяўлена 26 відаў бесхрыбетных, якія з’яўляюцца прадстаўнікамі макразоабентоснага і плейстоннага комплексаў і належаць да 4 тыпаў водных бесхрыбетных жывел: Mollusca – 4; Platyhelminthes – 1; Annelida – 2 і Arthropoda – 19 відаў і формаў. На падставе вынікаў даследаванняў зроблена выснова аб тым, што ў біятопаў крынічна-ручаёвага комплексу насяляе адносна багатая фаўна водных бесхрыбетных, падобная з такімі ў халодных крыніцах іншых абласцей Беларусі. Дамінуючым відам з’яўляліся лічынкі вяснянкі Nemurella pictetii (Klapálek, 1900) – 53,08 % ад усіх выяўленых водных беспазваночных у крынічным комплексе «Трафімава крыніца». Сярод выяўленых водных бесхрыбетных жывёл варта адзначыць наступныя віды – Crenobia alpina (Dana, 1766), Pisidium personatum (Malm, 1855), Candona candida (OFMueller, 1845), Nemurella pictetii (Klapálek, 1900) і Velia caprai (Tamanini, 1947), якія з’яўляюцца прадстаўнікамі крэнафільнай фаўны.

У артыкуле прыводзяцца дадзеныя па распаўсюджванню і колькасці таежнага кляшча Ixodes persulcatus (Schulze, 1930) і еўрапейскага ляснога Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758), а таксама эпідэміялагічныя праявы прыродных ачагоў кляшчавога энцэфаліту (КЭ) і іксодавых кляшчавых барэліёзаў (ИКБ) у розныя часавыя перыяды на тэрыторыях Карэліі і Беларусі. У розных частках арэалаў двух відаў іксодавых кляшчоў на дадзеных тэрыторыях устаноўлены асаблівасці сустракаемасці кляшчоў і эпідэміялагічнай праявы прыродных ачагоў кляшчавых інфекцый. У цяперашні час у Карэліі, на паўночнай ускраіне арэалаў таежнага і еўрапейскага ляснога кляшчоў назіраецца пашырэнне межаў і павелічэнне колькасці эпідэміялагічна больш небяспечнага віду – Ixodes persul catus. На тэрыторыі Беларусі масавым відам іксодавых кляшчоў застаецца Ixodes ricinus, колькасць якога на працягу апошніх гадоў значна ўзрасла. Нягледзячы на тое што на дадзеных тэрыторыях дамінуючымі пераносчыкамі інфекцый з’яўляюцца розныя віды іксодавых кляшчоў: Ixodes persulcatus у Карэліі і Ixodes ricinus у Беларусі, эпідэміялагічныя праявы прыродных ачагоў носяць падобны характар і выяўляюцца ў павелічэнні паказчыкаў захворвання насельніцтва як КЭ, так і ІКБ. У той жа час асноўнае адрозненне ў эпідэміялагічнай праяве прыродных ачагоў клешчавых інфекцый Карэліі ад Беларусі складаецца ў больш высокім узроўні захворвання КЭ на тэрыторыі Карэліі.

Выкарыстоўваючы дадзеныя назіранняў Гідраметцэнтра за якасцю паветра ў абласных гарадах Беларусі, аналізуецца сезонны і сутачны ход канцэнтрацый антрапагенных забруджвальных рэчываў (вугляроду аксіду, азоту аксіду і дыяксіду, лятучых арганічных злучэнняў – бензолу, талуолу, ксілолу) ды азону. Паказана, што акрамя непасрэдных крыніц выкідаў забруджвальных рэчываў на іх канцэнтрацыі ў паветры істотна ўплываюць хуткасць ветру і тэрмічная канвекцыя. Абодва фактары прыводзяць да памяншэння канцэнтрацый антрапагенных забруджвальных рэчываў у паветры гарадоў. У прыватнасці, менавіта гэтымі фактарамі тлумачыцца дзеннае зніжэнне канцэнтрацый забруджвальных рэчываў у параўнанні з ранішнім і вячэрнім пікамі. Паколькі метэаўмовы істотна ўплываюць на ўзровень забруджвання паветра, то па выніках маніторынгу цяжка судзіць аб інтэнсіўнасці і аб’еме антрапагенных выкідаў ад мясцовых крыніц. Для гэтага неабходныя ацэнкі «прадукцыйнасці» асобных крыніц забруджванняў або адмыслова распрацаваныя методыкі адбору «рэпрэзентатыўных» вынікаў маніторынгу пры «асаблівых метэаралагічных умовах». Ўсталяваная заканамернасць характэрная для ўсіх гарадоў, паводле якой, вячэрняе павышэнне канцэнтрацый забруджванняў ссоўваецца па восі часу ў адпаведнасці з працягласцю светлавога дня: зімой надыходзіць раней, а летам пазней. Для тлумачэння гэтай з’явы патрабуюцца дадатковыя даследаванні. У адрозненне ад антрапагенных забруджванняў канцэнтрацыя прыземнага азону ў дзённы час расце, чаму спрыяюць павелічэнне хуткасці ветру, якое прыводзіць да прытоку паветра з больш высокімі канцэнтрацыямі азону з сельскай мясцовасці, і інтэнсіфікацыя тэрмічнай канвекцыі, якая спрыяе абмену паветрам з больш высокімі пластамі трапасферы з падвышанымі канцэнтрацыямі азону. Эпізоды генерацыі азону ў гарадскім паветры падчас праведзенага даследавання не выяўленыя. Верагодна, гэта тлумачыцца нізкім утрыманнем антрапагенных забруджвальных рэчываў і іх складам, а таксама вельмі высокай вільготнасцю паветра.

У працы выканана ацэнка магчымых будучых ваганняў тэмпературы паветра і ападкаў на аснове выкарыстання дадзеных кліматычнага мадэлявання, прадастаўленых кансорцыумам EURO-CORDEX для вузлоў сеткі, якія ўваходзяць у межы Беларусі. У працы былі выкарыстаны дадзеныя з часовым распазнаваннем за сутачныя інтэрвалы для перыяду 1970–2100 гг. і прасторавым распазнаваннем 0,44 градуса. Для ацэнкі будучых змен тэмпературы паветра і ападкаў выкананы разлікі па 40 камбінацыям глабальных і рэгіянальных кліматычных мадэляў. Разліковы перыяд ахоплівае 2017–2100 гг., гістарычны перыяд 1971–2000 гг. У даследаваннi былі выкарыстаныя кліматычныя праекцыі згодна сцэнарыяў радыяцыйнага ўздзеяння RCP2.6, RCP4.5 і RCP8.5. Разлічаны статыстычныя параметры для шэрагу мадэльных дадзеных па тэмпературы паветра і ападках за гадавыя і сезонныя інтэрвалы і кліматычныя індэксы на іх аснове па паслядоўным дзесяцігоддзям. Разлікі мадэльных метэаралагічных параметраў паказалі істотныя змены тэмпературы паветра і ападкаў на тэрыторыі Беларусі да канца цяперашнага стагоддзя. Чаканыя змены звязаныя з дадатнымi тэндэнцыямі тэмпературы паветра і ападкаў. Разліковыя дадзеныя сезонных і гадавых значэнняў тэмпературы і ападкаў вар'іруюць у залежнасці ад камбінацыі глабальных і рэгіянальных мадэляў. Найменшыя змены былі адзначаны для сцэнарыя RCP2.6, найбольш значныя змены – для сцэнарыя RCP8.5. Найбольшыя змены ў рамках кожнага сцэнарыя былі атрыманы для халоднай часткі года (зіма і вясна).

Па матэрыялах геахімічнай здымкі маштабаў 1:100000 і 1:50000 выяўлены ландшафтна-геахімічныя асаблівасці тэрыторыі ў раёне размяшчэння Беларускай АЭС. Дана эколага-геахімічная ацэнка стану сучасных покрыўных адкладаў на пачатак будаўніцтва АЭС. Ацэнка ландшафтаў і эколага-геахімічнага стану тэрыторыі праведзена па глебаваму покрыву на аснове інтэгральнага паказчыка Zс. У адносінах да кларку глеб Беларусі глебавы покрыў тэрыторыі ў 1,4–3,9 разы ўзбагачаны Pb, Mn, Cu, Cr, на ўзроўні кларка ўтрыманне Co, Ni, Zr. На тэрыторыі даследавання пераважае мінімальны і нізкі ўзровень забруджвання. Гэта адносіцца як да запаведных тэрыторыяў Нацыянальнага парка «Нарачанскі», заказнікаў – «Сарачанскія азёры», «Блакітныя азёры», «Швакшты», так і да вадазборнай тэрыторыі р. Віліі, занятай прыроднымі ландшафтамі ў межах Астравецкага, Ашмянскага і Смаргонскага раёнаў і да лясных масіваў ля мяжы з Літвой. Экалагічную абстаноўку тэрыторыі можна лічыць спрыяльнай. Сучасныя покрыўныя адклады прыродных ландшафтаў на вывучанай тэрыторыі ў сувязі з невысокімі на бягучы момант тэхнагеннымі нагрузкамі па ўзроўню забруджвання амаль не адрозніваюцца: паказчык Zс знаходзіцца ў межах: 2,7–5,0. Элементарныя ландшафты ў межах даследаванай тэрыторыі адносяцца да катэгорыі ландшафтаў, устойлівых да хімічнага забруджвання, за выключэннем адкладаў трансэлювіяльнага ландшафту дробна- і сярэднеўзгорыстага марэннага ўзвышша і супераквальнага ландшафту ўзгорыста-градавай марэннай раўніны, якія з’яўляюцца сярэднеўстойлівымі. Ацэнка існуючага стану сучасных адкладаў, у тым ліку глебавага покрыва, паслужыць адпраўным пунктам пры наступных экалагічных даследаваннях данай тэрыторыі.

Артыкул прысвечаны праблемам інтэграцыі нацыянальнай экалагічнай сеткі і Смарагдавай сеткі ў Беларусі. Абедзве тэррытарыяльныя структуры накіраваны на захаванне біялагічнай разнастайнасці, абедзве маюць на ўвазе інтэграцыю ў Агульнаеўрапейскую экалагічную сетку. Нягледзячы на агульныя мэты, у Беларусі яны фарміруюцца практычна незалежна адна ад адной. Аўтары прэзентуюць кожную з гэтых прыродаахоўных ініцыятыў, звяртаючы ўвагу на асаблівасці іх развіцця ў Беларусі і існуючыя праблемы. Нацыянальная экалагічная сетка складаецца з зон ядра, экалагічных калідораў і ахоўных зон. Сетку фарміруюць асабліва ахоўваемыя прыродныя тэрыторыі (ААПТ) і прыродныя тэррыторыі спецыяльнай аховы. Смарагдавая сетка ў Беларусі ствараецца ў сувязі з патрабаваннямі і крытэрыямі Бернскай канвенцыі і складаецца з тэррыторый асаблівага прыродаахоўнага значэння (ТАПЗ), якія ўключаюць большасць асабліва ахоўваемых прыродных тэрыторый Беларусі. Аналіз сумяшчэння абедзвюх сетак паказвае, што нацыянальная экалагічная сетка і Смарагдавая сетка ў значнай ступені перакрываюцца. Сярод праблем распрацоўкі абедзвюх сетак можна назваць недахоп інфармацыі па відах і біятопах, нявызначанасць некаторых тэрыторый спецыяльнай аховы, неразуменне сутнасці экалагічнай сеткі бакамі, якія прымаюць рашэнні. Калі ўзяць пад увагу падобныя крытэрыі і прынцыпы фарміравання, аптымальным рашэннем праблемы бачыцца ўключэнне ўсіх аб’ектаў Смарагдавай сеткі (ТАПЗ) у склад нацыянальнай экалагічнай сеткі. Гэтага магчыма дасягнуць шляхам удасканалення нацыянальнага заканадаўства ў галіне аховы навакольнага асяроддзя і далейшага развіцця катэгорый прыродных тэррыторый, якія падлягаюць спецыяльнай ахове, але да гэтага часу застаюцца незапатрабаванымі.

У артыкуле прааналізавана роля геастатычнага аналізу ў вывучэнні ўласцівасцяў глеб на прыкладзе кіслотнасці. Апісана эвалюцыя падыходаў у выкарыстанні геастатыстыкі ў геаграфіі і ў глебазнаўстве, паказана актуальнасць далейшага выкарыстання геастатычнага падыходу для павышэння эфектыўнасці прыкладнога выкарыстання глеб, а таксама кірункі навуковага вывучэння геастатыстыкі як істотнага дапаўнення да класіфікацыі глеб. На падставе атрыманых экперыментальна дадзеных па кіслотнасці глеб на доследных ключавых участках лясных, лугавых і ворных зямель быў паслядоўна выкладзены шлях прымянення геастатыстычнага падыходу. Паказана мэтазгоднасць папярэдняй статыстычнай апрацоўкі дадзеных і аналізу паказчыкаў асіметрыі і эксцэсу. Растлумачана неабходнасць выкарыстання варыёграфіі і важнасць правільнага выбару матэматычных мадэляў, якія выкарыстоўваюцца пры пабудове картаў-схемаў. Былі вызначаны найлепшыя спосабы інтэрпаляцыі, якімі сталі просты і ардынарны крыгінг, з дапамогай якіх былі пабудаваны картаграмы размеркавання кіслотнасці глеб на доследных участках. Гэта дазволіла вызначыць ступень неаднастайнасці размеркавання кіслотнасці глеб на розных участках мясцовасці, а таксама ступень прасторавай залежнасці і выявіць прычыны яе геаграфічнага распаўсюджвання. На поймавым участку адзначаецца значная прасторавая аўтакарэляцыя дадзеных па кіслотнасці глеб, бо стаўленне наггета да парога складае толькі 4 % і ўстаноўлена значная зваротная карэляцыя значэнняў рН з абсалютнымі вышынямі мясцовасці. Велічыня рН выразна дыферэнцавана ад ступені ўвільгатнення глеб – яна істотна ўзрастае ад аўтаморфных глеб да глеявых, што абумоўлена блізкай да нейтральнай рэакцыяй асяроддзя грунтовых вод у пойме.

Перспектыўнымі тэхналагічнымі напрамкамі рацыянальнага выкарыстання водных рэсурсаў у прамысловасці з’яўляецца выкарыстанне водазваротных сістэм са шматразовым выкарыстаннем вады. Пры памяншэнні колькасці прыроднай вады, якая выкарыстоўваецца для папаўнення (падсілкоўвання) зваротнай сістэмы, канцэнтрацыя солей павялічваецца і ўтворваецца асадак. Для вырашэння гэтых праблем у сістэму ўводзяць спецыяльныя рэагенты, якія інгібіруюць крышталізацыю солей і стабілізуюць дысперсію з асадкам. У працы прапанаваны метады ацэнкі эфектыўнасці інгібіруючага і стабілізуючага асадак дзеяння рэагентаў і разлічаны асноўныя метралагічныя характарыстыкі. Метады заснаваныя на вызначэнні індукцыйнага перыяду асадкаатрымання, які характарызуе пачатак фарміравання крышталічнай фазы ў растворы, і аптычнай шчыльнасці дысперсіі. Параўнанне дадзеных параметраў да і пасля ўвядзення рэагентаў ў сістэму дазваляе ацаніць іх эфектыўнасць як інгібітараў асадкаатрымання. У працы даследавана інгібіруючае і стабілізуючае дзеянне поліакрылата натрыя, поліэтыленгліколя, трыполіфасфата натрыя, трылона Б, лігнасульфаната магнія, амінатрыметыленавай фасфонавай кіслаты, фасфонабутан-1,2,4-трыкарбонавай кіслаты, двунатрыевай солі 1-гідраксіэтылідендзіфасфонавай кіслаты. Устаноўлена, што пад час выкарыстання поліакрылату натрыя індукцыйны перыяд асадкаатрымання павялічваецца амаль у 7 разоў у параўнанні з сістэмай без рэагентаў. Найбольш эфектыўным стабілізуючым дзеяннем з даследаваных рэагентаў валодае поліэтыленгліколь. Выкарыстанне ў водазваротных сістэмах рэагентаў, якія павялічваюць індукцыйны перыяд асадкаатрымання і стабілізуюць дысперсію з асадкам, дазваляе інгібіраваць крышталізацыю солей пры павелічэнні іх канцэнтрацыі і зніжэнні колькасці вады, дадаванай ў сістэму.