Распрацаваны ГІС-праект патэнцыйнай здольнасці глеб Рэспублікі Беларусь да самаачышчэння ад нафты і нафтапрадуктаў. Структурна геаінфармацыйная сістэма падзяляецца на тры блокі: першы блок – база дадзеных па глебавай, ландшафтнай, кліматычных і гідралагічных картах, якія сумуюцца ў атрыбутыўнай табліцы да глебавай карты і два блокі картаграфічных матэрыялаў, якія ўключаюць карты па дэградацыі, акумуляцыі, вынасу вуглевадародаў і патэнцыйнай здольнасці глеб да самаачышчэння ад нафтапрадуктаў. Усе карты пабудаваныя на аснове лічбавай глебавай карты маштабу 1:500 000. З улікам асноўных прыродных фактараў, якія ўплываюць на фізіка-хімічнае, біялагічнае разлажэнне вуглевадародаў, іх вынас за межы глебавага профілю, дана тэрытарыяльная ацэнка патэнцыйнай здольнасці глебаў да самаачышчэння ад вывучаных забруджвальнікаў. Прыведзены вынікі ацэнкі адноснай здольнасці глеб Беларусі да разлажэння вуглевадародаў, уключаючы тэрытарыяльны падзел глебавага покрыва па інтэнсіўнасці біялагічнага і фізіка-хімічнага разлажэння вуглевадародаў. Паказана методыка распрацоўкі і прадстаўлены карты блока разлажэння вуглевадародаў: групоўка глеб па іх здольнасці да фізіка-хімічнага разлажэння вуглевадародаў і групоўка глеб па біялагічнай актыўнасці распаду вуглевадародаў і інтэгральнай карты адноснай здольнасці глеб да разлажэння вуглевадародаў. Устаноўлена, што для глеб Беларусі асноўным фактарам, вызначаючым адносную здольнасць глеб да дэградацыі вуглевадародаў, з’яўляецца біялагічная актыўнасць глеб да разлажэння апошніх, якая ацэньвалася намі па колькасці ападкаў у цёплы час і працягласцю безмарознага перыяду.

У артыкуле прааналізаваны вынікі даследаванняў утрымання ў глебах розных форм азоту. Эксперыментальна пацверджана іх значная варыябельнасць, абумоўленая вонкавымі і ўнутранымі фактарамі глебавай сістэмы: сезон года, рэжым увільгатнення, грануламетрычны састаў, утрыманне арганічнага рэчыва і інш. Паказана безгрунтоўнасць падыходу, пры якім праводзіцца вымярэнне канцэнтрацый толькі адной з існуючых форм знаходжання азоту ў глебе. Прыведзена практыка кантролю ў галіне аховы навакольнага асяроддзя ў частцы выяўлення парушэнняў норм утрымання азоту аманійнага ў глебах прамысловых прадпрыемстваў і прыцягнення прыродакарыстальнікаў да адміністрацыйнай адказнасці. Прапанаваны напрамкі аптымізацыі нармавання ўтрымання форм азоту. Асветлены праблемы тэрміналогіі ў дачыненні да ўжывання паняццяў «глеба» і «зямля». Рэкамендавана паасобнае іх прымяненне і больш строгая рэгламентацыя.

Прадстаўлены вынікі выкарыстання ГІС-тэхналогій для ідэнтыфікацыі геаграфіі размяшчэння прафілюючых відаў воднага турызму і адпачынку для 303 участкаў 125 рэк Беларусі. У выніку ў межах даследаваных рэк было выдзелена 5 зон, якія адрозніваюцца па долі спрыяльных участкаў для розных відаў турысцка-рэкрэацыйнага выкарыстання (з максімальным адсоткам участкаў (100–80%), са значнай доляй (80–60%), з абмежаваным адсоткам (60–40%), з недастатковай доляй (40–20%), з мінімальным адсоткам (20–0%)). Аналіз прасторава-часавага размеркавання зон з рознай доляй участкаў рэк дазволіў усталяваць, што тэрытарыяльная лакалізацыя аднайменных зон для розных відаў воднага турызму і адпачынку неідэнтычныя.

Па агульнапрынятых дадзеных на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь знаходзіцца значная колькасць водных аб’ектаў: каля 20 000 рэк, больш за 10 000 азёр, каля 150 вадасховішчаў і больш за 150 000 км каналаў. Асноўныя звесткі аб гідралагічнай вывучанасці водных аб‘ектаў на тэрыторыі рэспублікі адносяцца да перыяду 50–70-х гадоў XX стагоддзя. Працэс іх абнаўлення і ўдакладнення носіць пастаянны характар і працягваецца да цяперашняга часу. Аднак актуальныя даведачныя, энцыклапедычныя і фондавыя гідраграфічныя звесткі аб водных аб’ектах Рэспублікі Беларусь не
могуць прапанаваць поўны структураваны пералік і тэматычныя звесткі па кожнай з катэгорый водных аб’ектаў як у межах рачных басейнаў, так і ў межах адміністрацыйных абласцей. РУП «ЦНДIКВВР» праводзіць інвентарызацыю водных аб’ектаў Рэспублікі Беларусь, вынікі якой у выглядзе базы дадзеных, якая змяшчае картаграфічную і адпаведную тэматычную інфармацыю аб водных аб’ектах рэспублікі, служаць інструментам уліку водных рэсурсаў краіны і забяспечваюць усіх зацікаўленых карыстальнікаў дакладнымі і актуальнымі звесткамі аб колькасці водных аб’ектаў, іх верыфікаваным месцазнаходжанні, а таксама сучасным стане і гаспадарчым выкарыстанні ў межах адміністрацыйных абласцей.

У папуляцыях даўгaпалaгa рака суадносіны самцоў і самак блізкiя да 1 : 1. Адрозненне суадносін ад раўнаважкага адлюстроўвае адрозненні ў эколага-фізіялагічным стане самцоў або самак у канкрэтны перыяд адлову. Размеркаванне сярэдніх сутачных ўловаў у доследных водных аб’ектах Беларусі адрозніваецца ад нармальнага. Пераважаюць вадаёмы, у якіх сярэднія сутачныя ўловы адной пасткі менш адной асобіны. Адрозненні ў сярэдніх памерах самцоў статыстычна пэўныя для большасці параўноўваных папуляцый. Самкі характарызуюцца большай стабільнасцю і меншай варыябельнасцю размерных параметраў у залежнасці ад канкрэтных умоў пасялення і значна часцей паміж самкамі асобных папуляцый статыстычных адрозненняў мы не знаходзім. Аднак гэтая стабільнасць адносная, паколькі нават сярэднія памеры самак з аднаго возера (Сомінскае), але ў розныя гады могуць статыстычна дакладна адрознівацца. Статыстычна дакладнай залежнасці сярэдніх памераў асобін ад інтэнсіўнасці промысла няма, але доля прамысловай часткі папуляцыі (асобіны ≥ 10,5 см) статыстычна значна залежыць ад прамысловай нагрузкі, аднак узровень значнасці гэтай залежнасці ў цэлым застаецца нізкім: для самцоў ён роўны 0, 09 і самак – 0,06.

Прыводзяцца звесткі аб спектрах харчавання палавазрэлых асобін чужароднага віду рыб бычка-пясочніка Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814), адлоўленых у вадатоках басейна Дняпра на тэрыторыі Беларусі ў летні перыяд. Аналізуюцца шырыня спектра харчавання, сустракаемасць і доля ад колькасці ў харчовым камку асобных харчовых аб’ектаў. Параўноўваюцца спектры харчавання асобін бычка-пясочніка, адлоўленых у Дняпры і двух яго прытоках: Прыпяць і Бярэзіна. Усяго вызначана 58 харчовых аб’ектаў. Паказана вядучае значэнне лічынак Chironomidae ў харчаванні бычка-пясочніка з басейна Дняпра, а таксама прыкметная роля лічынак Trichoptera, прадстаўнікоў Gastropoda і Bivalvia, Daphniiformes і Gammaridae. Пры параўнанні з асобінамі з Дняпра ў харчаванні бычка-пясочніка з рэк Бярэзіна і Прыпяць паказана зніжэнне ролі Chironomidae і павялічэнне значэння іншых груп арганізмаў: малюскаў (Gastropoda і Bivalvia) – у Прыпяці; лічынак насякомых (Trichoptera і Coleoptera) і малюскаў (Bivalvia) – у Бярэзіне. Разлічаны сярэдняе значэнне ступені напаўнення стрававальнага тракту і каэфіцыента ўкормленасці: найменшыя паказаны для асобін з р. Бярэзіны, што можа быць звязана са зніжэннем ролі хіранамід і нізкім значэннем малюскаў у іх харчаванні.

Крыніцы (крыніцы, ключы) разам з азёрамі, рэкамі і балотамі забяспечваюць біялагічную разнастайнасць водных экасістэм і багацце расліннага і жывёльнага свету. Крыніца з’яўляецца самой невялікай экалагічнай сістэмай сярод астатніх тыпаў паверхневых вод. Агульнапрынята дзяленне крыніц на лімнакрэн (над выйсцем адной або некалькіх крыніц утвараецца маленькі вадаём з адкрытым водным люстэркам, з чаго выцякае ручай), рэакрэн (відавочная крыніца, з якой выцякае ручай) і гелакрэн (мноства дыфузна размешчаных выхадаў з утварэннем крэнопаля балотнага тыпу, з якого вынiкаюць ручаі). Крыніцы маюць важнае значэнне ў харчаванні вадаёмаў і вадацёкаў, падтрыманні воднага балансу і захаванні стабільнасці навакольных біяцэнозаў. Крыніцы населены фаўнай, у склад якой уваходзяць выхадцы з халодных вадаёмаў поўначы Еўразіі і горных раёнаў Цэнтральнай і Паўдневай Еўропы, а таксама эўрабіянічныя арганізмы. Ўсталявана таксанамічная структура водных беспазваночных 9 крыніц у Брэсцкай вобласці. Выяўлена 57 відаў, якія адносяцца да 4 тыпаў водных беспазваночных: Mollusca – 12; Platyhelminthes – 1; Annelida – 3 і Arthropoda – 41 відаў і форм. Адзначана адносна высокая краявідная разнастайнасць лічынак з атрадаў Plecoptera, Ephemeroptera і Trichoptera. Больш багатая фаўна водных беспазваночных была прадстаўлена з крыніцы ў ваколіцах в. Сялец (Бярозаўскі р-н), а найбольшая колькасць з крыніцы ў ваколіцах в. Вярхі (Камянецкі р-н). Сярод выяўленых водных беспазваночных жывёл варта адзначыць наступныя віды: бокаплаў Synurella ambulans (F. Müller, 1846) і рэдкага для Беларусі цвёрдакрылага Agabus guttatus (Paykull, 1798).

Разглядаюцца пытанні цыклічнасці дэндрахраналагічных шкал, спосабы вызначэння перыядаў. Прыводзяцца вылічаныя перыяды дынамікі гадавога радыяльнага прыросту хвойных парод на тэрыторыі Беларускага Паазер’я. Разглядаюцца асноўныя метады мадэлявання і прагназавання радыяльнага прыросту. Прыводзяцца мадэлі радыяльнага прыросту сасны, пабудаваныя на аснове метадаў слізгальнага сярэдняга, экспанентнага згладжвання, аўтакарэляцыі і гарманічнага аналізу на прыкладзе дэндрашкал сасны для павышаных элементаў рэльефу. Выканана верыфікацыя прагнозу.

Разгледжаны прасторава-часавыя асаблівасці змяненняў тэмпературы Зямнога шара за перыяд з 1850 да 2017 г. Асаблівая ўвага нададзена такім знешнім і ўнутраным прычынам фарміравання трэндаў, скачкоў і паўзаў у змяненні тэмпературы, як парніковыя газы антрапагеннага паходжання, вадзяная пара, воблачнасць, аэразолі натуральнага і антрапагеннага паходжання. Паказана, што калі пацяпленне клімату другой паловы мінулага стагоддзя было зімовага тыпу, то ў цяперашні час яно змянілася пацяпленнем летняга тыпу. Гэтыя і іншыя прасторава-часавыя асаблівасці
ў змяненні клімату нельга растлумачыць, знаходзячыся толькі ў рамках тэорыі парніковага глабальнага пацяплення.

Прадстаўлена апісанне аўтаматызаванай сістэмы засваення наземных метэаралагічных і аэралагічных дадзеных назіранняў у мезамаштабную лікавую мадэль WRF (WRF-ARW), а такжа папярэднія ацэнкі вынікаў прагнозаў. Дадзеная сістэма была распрацавана ў Белгідрамеце Рэспублікі Беларусь у рамках выканання навукова-даследчай працы «Распрацоўка базавых элементаў тэхналогіі мезапрагназіравання элементаў надвор’я па тэрыторыі Рэспублікі Беларусь на аснове засваення дадзеных у лікавую мадэль WRF». Сістэма накіравана на ўдакладненне палёў аб’ектыўнага аналізу і прагнозу, за кошт прыцягнення дадатковых метэаралагічных назіранняў. У выніку сістэма дазволіла скарэкціраваць палі і ўдакладніць прагнозы мезамаштабной лікавай мадэлі WRF за зыходны тэрмін 00 UTC, а таксама палепшыць паказчыкі апраўдвальнасці прагнозу асноўных метэаралагічных велічынь (ціск, тэмпература і колькасць ападкаў) на ранніх тэрмінах мадэлявання.

У рабоце разглядаюцца метады і інструменты, якія дазваляюць найбольш эфектыўна выявіць і спрагназіраваць небяспечныя канвектыўныя з’явы, такія як навальніца, лівень, град, шквал і іншыя. Асаблівасць дадзеных небяспечных з’яў – хуткая эвалюцыя ў часе і прасторы, таму своечасовае выяўленне і прагназіраванне дадзеных з’яў застаецца актуальнай задачай. Так як адной з умоў, якія ўплываюць на развіццё канвектыўных з’яў, з’яўляецца прасторава-часавае размеркаванне, у рабоце даецца кароткая характарыстыка размеркавання канвектыўных з’яў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. Прыводзяцца некаторыя комплексныя сістэмы і метады, якія выкарыстоўваюцца ў сусветнай практыцы для прагнозу небяспечных з’яў. Прадстаўлена методыка комплекснага дыягназу і прагнозу канвектыўных структур. У аснове прыведзеннай методыкі ляжыць выкарыстанне лікавай мадэлі з высокім прасторавым дазволам і даных дыстанцыйнага зандзіравання. Методыка апрабавана для летняга перыяду 2018 г. над тэрыторыяй Рэспублікі Беларусь. Ацэнка вынікаў праводзілася па даным дыстанцыйнага зандзіравання, а таксама метэастанцый. Устаноўлена, што дадзеная методыка паказвае добрыя вынікі для складаных канвектыўных структур. Часам, у зонах актыўных цыклонаў, уздоўж франтоў, як мяркуецца, у вобласці буйнамасштабнага вынасу вадзянога пару ў верхнія слаі трапасферы могуць назірацца выпадкі недакладнага выяўлення магутнай канвекцыі. У сувязі з гэтым для маскіравання гэтых зон у методыку ўнесены дадатковы параметр – індэкс канвектыўнай няўстойлівасці.

Разгледжаны асаблівасці і прынцыпы нарміравання выкідаў лятучых арганічных злучэнняў (ЛАЗ) у рамках Гётэборгскага пратакола да Канвенцыі аб трансгранічным забруджванні паветра на вялікія адлегласці, заканадаўства ЕС і ЗША, заканадаўства па ахове атмасфернага паветра, якое дзейнічае ў Рэспубліцы Беларусь. Паказана, што Гётэборгскі пратакол, як і заканадаўства ЕС і ЗША, ўтрымліваюць шэраг палажэнняў у галіне нарміравання выкідаў ЛАЗ, якія да апошняга часу былі не характэрныя для сістэмы аховы атмасфернага паветра ў Беларусі. Да іх адносяцца: нарміраванне не толькі выкідаў ад арганізаваных, але таксама і неарганізаваных крыніц, а таксама агульных выкідаў; ўсталяванне нарматываў выкідаў як для асобных злучэнняў, так і для сумы ЛАЗ; магчымасць ўстанаўлення розных нарматываў – у адзінках ўтрымання ЛАЗ у адыходзячых газах (мг/м³), у расходзе ЛАЗ на адзінку паверхні, якая афарбоўваецца (г/м²), і шэраг іншых. Увядзенне ў кастрычніку 2017 г. у сілу ЭкаНіП 17.01.06-001-2017 з’яўляецца пачаткам перабудовы сістэмы нарміравання выкідаў, аднак для яе завяршэння спатрэбяцца значныя намаганні. Першачарговыя мерапрыемствы па далейшым удасканаленні нарміравання выкідаў ЛАЗ уключаюць гарманізацыю дзеючага заканадаўства, укараненне ў практыку нарміравання планаў выкарыстання растваральнікаў, аналіз магчымасцяў выкарыстання пры нарміраванні схем скарачэння выкідаў. Спатрэбіцца выданне тлумачэнняў па ўсталяваных нормах і правілах: такая практыка ўжо шмат гадоў выкарыстоўваецца ў краінах ЕС, ЗША, Усходняй Азіі.

Прыводзяцца асаблівасці генезіса тарфяных рэсурсаў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і напрамкі іх выкарыстання ў розныя перыяды развіцця дзяржавы. На падставе аналізу сучаснага стану тарфяной галіны рэспублікі абаснаваны новыя падыходы да засваення гэтага прыроднага рэсурсу зараз і ў бліжэйшым будучым, заснаваныя на комплексных тэхналогіях іх глыбокай перапрацоўкі. З улікам гэтага даюцца даныя па сучаснаму размеркаванню тарфяных рэсурсаў па традыцыйных і новых кірунках іх засваення. На аснове статыстычнага аналізу атрыманы ацэнкі аб дастатковасці запасаў і прыгоднасці існуючай сыравіны для рэалізацыі задач, пастаўленных перад тарфяной галіной на бліжэйшую перспектыву.