Разглядаецца праблема засалення глебы ў Салігорскім раёне Беларусі і падкрэсліваецца важнасць маніторынгу ўзроўню засоленасці глебы. Прыведзены метады выкарыстання даных спадарожніка Sentinel-2 для адзнакі прасторавай дыферэнцыяцыі засалення глебавага покрыва. Даследаваны прычыны і рызыкі засалення глебы, коратка апісаны геаграфічныя і экалагічныя характарыстыкі тэрыторыі Салігорскага раёна. Праведзены аналіз метадычных прынцыпаў выкарыстання спадарожніка Sentinel-2 для прасторавай ацэнкі засалення глебавага покрыва з улікам выбару паказчыкаў маніторынгу і метадаў апрацоўкі даных. Прадстаўлены вынікі прасторавай ацэнкі часовай і прасторавай зменлівасці ўзроўню засалення глебы. Прапанаваны меры па паляпшэнні экалагічнай сітуацыі і дадзены рэкамендацыі па кіраванні засаленнем глебы.

Разгледжаны агульнапрынятыя мадэлі мінеральна-сыравіннага забеспячэння ў сусветнай эканоміцы. Прадстаўлена прынятая класіфікацыя запасаў мінеральнай сыравіны ў Рэспубліцы Беларусь. Прааналізаваны шэраг карысных выкапняў (нафта і нафтапрадукты, прыродны газ, вугаль, уран), якія вызначаюць стратэгічны склад мінеральна-сыравіннай базы з мэтай забеспячэння энергарэсурсамі як сусветнай эканомікі, так і асобна ўзятых дзяржаў. Прааналізаваны тэндэнцыі і змены ў колькасных адносінах стратэгічных відаў выкапнёвай сыравіны, прычыны і фактары, якія паўплывалі на змены паказчыкаў здабычы і запасаў у перыяд з 2011 па 2021 г. у міжкраінавым разрэзе. Унесены рэкамендацыі, якія дазваляюць Рэспубліцы Беларусь перайсці з імпартнай мадэлі мінеральна-сыравіннага забеспячэння ў камбінаваную.

Праведзеныя даследаванні дазволілі выявіць у рэках Рэспубліканскага ландшафтнага заказніка «Са-рачанскія азёры» 108 ніжэйшых вызначаемых таксонаў (НВТ), якія адносяцца да трох тыпаў беспазваночных жывёл: Mollusca – 36, Annelida – 7 і Arthropoda – 65. Да віду было ідэнтыфікавана 88 таксанамічных элементаў, з якіх 72 – новыя для заказніка «Сарачанскія азёры». Колькасць НВТ макразаабентаса ў створах вывучаных рэк змянялася ў межах ад 23 да 43, сярэдняе значэнне – 31 НВТ. Колькасць макразаабентаса знаходзілася ў межах ад 58 да 312 экзэмпляраў, сярэдняя велічыня гэтага паказчыка склала 181 экзэмпляр. Быў выяўлены новы від для фаўны Беларусі – аднадзёнка Ephemerella notata Eaton, 1887. Варта адзначыць таксама чужародны від Dreissena polymorpha (Pallas, 1771) (тып Mol-lusca) і слабавывучаны від Gomphus flavipes Charpentier, 1825. Сярод калектаваных гідрабіёнтаў у рэках Рэспублікан-скага ландшафтнага заказніка «Сарачанскія азёры» ахоўнымі і ўключанымі ў Чырвоныя спісы шэрагу краін Еўропы аказаўся 21 від. Такім чынам, фаўна вывучаных жывёл у вадацёках Рэспубліканскага заказніка «Сарачанскія азёры» адносна багатая і прадстаўлена рэдкімі і ахоўнымі відамі жывёл не толькі ў Беларусі, але і ў Еўропе.

Улікі чорнага бусла праводзіліся з 2013 па 2022 г. на рандамізіраваных пляцоўках па ўсёй тэрыторыі Беларусі. Даследаваннямі ахоплена каля 11 % лясоў краіны. Экстрапаляваная ацэнка колькасці на падставе ўлікаў склала 2050 ± 180 пар. Шчыльнасць гнездавання чорнага бусла ў розных геабатанічных акругах істотна адрозніваецца (мінімальная шчыльнасць – у Аршанска-Магілёўскай геабатанічнай акрузе, максімальная – у Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акрузе). Гэта тлумачыцца адносна меншым аблясеннем і высокім антрапагенным прэсінгам у рэгіёнах з найменшай шчыльнасцю засялення відам. На падставе даных экстрапаляцыі і абсалютнага ўліку на маніторынгавых пляцоўках атрымана колькасць чорнага бусла для адміністрацыйных раёнаў (Мінскі, Мядзельскі, Столінскі, Светлагорскі, Рагачоўскі) Беларусі.

Прыведзены вынікі ацэнкі росту і прадуктыўнасці шасці кліматычных экатыпаў (кліматыпаў) елкі еўрапейскай, якія растуць у Беларусі, выяўлены кліматыпы з нізкай устойлівасцю да язвавага раку і пагодна-кліматычных умоў, якія змяніліся. Праведзена селекцыйная інвентарызацыя ўсіх кліматыпаў з размеркаваннем іх па селекцыйных катэгорыях. Устаноўлена карэляцыя паміж паказчыкамі росту, прадуктыўнасці, устойлівасці, селекцыйнай каштоўнасці і пагодна-кліматычнымі фактарамі месцаў паходжання насення. Выяўлена найбольш цесная сувязь паміж паказчыкамі росту, устойлівасцю да язвавага раку і сярэдняй тэмпературай, а таксама з геаграфічнымі каардынатамі месцаў нарыхтоўкі насення. Дадзена рангавая ацэнка кліматычных экатыпаў елкі еўрапейскай для ўмоў Беларусі пры селекцыі яе на прадуктыўнасць і ўстойлівасць.

Прыведзены вынікі параўнальнага даследавання ў паўднёвай агракліматычнай зоне Беларусі ў кантрастных па гідратэрмічнаму рэжыму сезонах 2021 і 2022 гг. назапашвання асноўных груп біяфлаваноідаў і дубільных рэчываў у пладах шасці новых інтрадуцыраваных сартоў буякоў высакарослых розных тэрмінаў выспявання – раннеспелых Chanticleer, Hannah’s Choice, сярэднеспелых Bluegold, Harrison і познаспелых Aurora, Rubel, а таксама адпаведных групам спеласці раяніраваных сартоў Weymouth, Bluecrop і Elliott, якія паказалі істотную залежнасць межсезонных адрозненняў у ўтрыманні паказаных злучэнняў ад тэрмінаў выспявання пладоў. Паніжаны і вельмі нераўнамерны тэмпературны фон пры вострым дэфіцыце вільгаці ў чэрвені і жніўні 2022 г. спрыяў актывізацыі назапашвання антацыянавых пігментаў толькі ў раннеспелых сартах буякоў, што пры адсутнасці ўплыву на ўтрыманне катэхінаў і флаванолаў абумоўлівала павелічэнне выхаду біяфлаваноідаў, тады як у таксонаў з больш познімі тэрмінамі выспявання пладоў выяўлена значнае паслабленне біясінтэзу ўсіх кампанентаў Р-вітаміннага комплексу, якое прыводзіць да зніжэння іх агульнай колькасці на 7–22 % у параўнанні з папярэднім сезонам, больш спрыяльным па гідратэрмічным рэжыме. Пры гэтым у раннеспелых сартах буякоў і раней даследаванага бружмелю сіняга выяўлена выразнае падабенства ў абагачэнні антацыянавага комплексу пладоў, вызванае блізкасцю тэрмінаў іх выспявання і звязанае ў адным выпадку з актывацыяй біясінтэзу лейкаантацытаў, а ў другім – уласна антацыянаў. У пладах раннеспелых і познаспелых сартоў буякоў устаноўлены аднолькавы характар неадназначнага выяўлення межсезонных адрозненняў у саставе дубільных рэчываў, абумоўленых генатыпам раслін, на фоне ўзмацнення назапашвання дадзеных злучэнняў у параўнанні з папярэднім сезонам у сярэднеспелых сартах, найбольш значнага ў сорта Harrison. У таксананамічным радзе буякоў сярэднеспелы сорт Bluegold характарызаваўся найменьшымі выяўленымі межсезоннымі адрозненнямі ў колькасці ў пладах фенольных злучэнняў, якія паказваюць на найбольшую яго ўстойлівасць да ўздзеяння абіятычных фактараў.

Па выніках абследавання ў кастрычніку 2023 г. таполяў (Populus L.) у 147 лакацыях у зялёных насаджэннях Мінска ацэнены параметры іх пашкоджання лічынкамі молі Phyllonorycter populifoliella (Treitschke, 1833). У 109 абследаваных лакацыях заселенасць мінёрам складала больш за 75 %, у 23 – ад 25 да 75 %, у 12 – не перавышала 25 %, у 3 лакацыях пашкоджанні таполяў дадзенай моллю-стракаткай не рэгістраваліся. Сярэдняя колькасць мін Ph. populifoliella на ліставых пласцінках таполі канадскай (Populus × canadensis Moench) вар’іравала ад 1,87 ± 0,25 да 17,12 ± 2,12 экз./ліст, адносная плошча пашкоджанай ліставай паверхні складала ад 9,89 ± 0,94 да 25,11 ± 3,92 %, разліковыя страты раслінамі сумарнай фотасінтэзуючай паверхні вагаліся ад 7,9 да 22,6 %. Сярэдняя колькасць мін Ph. populifoliella на ліставых пласцінках таполяў берлінскай (Populus × berolinensis K. Koch) і кітайскай (Populus simonii Carriere) вар’іравала ад 1,18 да 21,83 экз./ліст, міны займалі ад 6,00 да 39,17 % ліставай паверхні. Разліковыя страты раслінамі сумарнай фотасінтэзуючай паверхні вагаліся ад 1,2 да 38,8 %. Для большасці лакацый узроўні заселенасці і адноснай плошчы пашкоджанай ліставай паверхні, якія былі зарэгістраваны ў 2023 г., перавышалі даныя літаратуры для 2013 г., і таму ліставы мінёр Ph. populifoliella застаецца небяспечным шкоднікам таполяў у зялёных насаджэннях Мінска.

На падставе натурных абследаванняў тэрыторыі Нараўлянскага ўчастка Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка ў 2023 г. выяўлена 50 новых месцаў пражывання 10 відаў дзікіх млекакормячых, уключаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь – кажанок паўночны (Eptesicus nilssonii), вячэрніца малая (Nyctalus leisleri), начніца Брандта (Myotis brandtii), начніца сажалкавая (Myotis dasycneme), соня вялікая (Glis glis), соня арэшнікавая (Мuscardinus avellanarius), барсук звычайны (Meles meles), мядзведзь буры (Ursus arctos), рысь (Lynx Lynx), конь Пржэвальскага (Equus przewalskii). Атрыманыя даныя дазволілі дапоўніць звесткі аб сучасным стане папуляцый млекакормячых абследаванай тэрыторыі як адной з ключавых у галіне захавання відаў, якія знаходзяцца пад пагрозай вымірання не толькі ў Беларусі, але і ў Еўропе.

Выкананыя ў 2019–2023 гг. у розных біятопах на тэрыторыі Нацыянальнага парку «Нарачанскі» даследаванні антафільных насякомых дазволілі выявіць для гільдыі наведвальнікаў суквеццяў васількоў лугавога (Centaurea jacea L.) і шурпатага (Centaurea scabiosa L.) 27 і 45 відаў Sphecoidea і Apoidea s. str. (Anthophila). Таксанамічныя структуры гільдый розныя, агульнымі з’яўляюцца 22 віды, большасць з сямейства Apidae і роду Bombus L. Шматлікімі наведвальнікамі суквеццяў васілька шурпатага з’яўляюцца чмель Bombus terrestris (L.), звычайнымі – чмялі Bombus humilis Ill., Bombus lapidarius (L.), Bombus lucorum (L.), Bombus pascuorum (Scop.), Bombus ruderarius (Müller), Bombus sylvarum (L.), чмель-зязюля Bombus (Psithyrus) bohemicus Seidl , галікт Halictus sexcinctus (F.) і антафарыда Anthophora bimaculata (Panz.). Звычайнымі відамі наведвальнікаў суквеццяў васілька лугавога з’яўляюцца чмялі B. humilis, B. lapidarius, B. lucorum і B. terrestris. У структуры абедзвюх гільдый адсутнічаюць дамінантныя, у структуры гільдыі наведвальнікаў суквеццяў васілька лугавога – шматлікія віды.

Прадстаўлены вынікі ацэнкі прыроднага турысцка-рэкрэацыйнага патэнцыялу рэк на ўзроўні абласцей Беларусі, якія дазволілі вызначыць удзельную вагу прыгодных участкаў рэк для розных відаў воднай рэкрэацыі і турызму і вызначыць фактары, якія іх лімітуюць, у разрэзе рэгіёнаў краіны. Выяўлена, што ва ўсіх абласцях максімальная доля ўчасткаў рэк з прыгодным прыродным патэнцыялам зафіксавана для аматарскага рыбалоўства (ад 63,3 % у Брэсцкай вобл. да 95,8 % у Мінскай вобл.), аматарскага палявання (ад 69,84 % у Віцебскай вобл. да 98,6 % у Мінскай вобл.) і веславання на лодках (ад 21,5 % у Магілёўскай вобл. да 63,5 % у Віцебскай вобл.), для катання на яхтах (32,1 % у Гомельскай вобл.), мінімальная – для катання на яхтах (3,2 % у Віцебскай вобл.), купання (ад 4,1 % у Мінскай вобл. да 17,0 % у Гомельскай вобл.) і падводнага плавання (ад 1,3 % у Мінскай вобл. да 13,2 % у Гомельскай вобл.). Устаноўлена, што катанне на водных лыжах магчыма толькі на ўчастках рэк у Віцебскай (ад 1,6 %) і ў Гомельскай (1,9 %) абл. Вызначана, што структура фактараў, якія яе лімітуюць, прадстаўлена агульнымі, асаблівымі і індывідуальнымі, колькасць якіх вар'іруе ад 3 – для купання, падводнага плавання і катання на водных лыжах да 1 – 2 – для аматарскага рыбалоўства і аматарскага палявання.