Інтэгральная ацэнка стабільнасці глебавага покрыва тэрыторыі мезаўзроўню да ўздзеяння антрапагенных фактараў

Праведзены аналіз сусветных падыходаў да комплекснай ацэнкі якасці глебавага покрыва, распрацаваны прапановы для вызначэння індэкса экалагічнай якасці глебавага покрыва Беларусі. Прапанаваны набор канкрэтных параметраў для ацэнкі ўстойлівасці глебавага покрыва, які істотна залежыць ад наяўнасці масавых даных. Прапанаваныя параметры ранжыраваны па ступені ўстойлівасці да негатыўнага ўздзеяння. Агульны прынцып ранжыравання – разбіццё на роўныя інтэрвалы ў дыяпазоне магчымых значэнняў таго ці іншага параметру, прычым па многіх паказчыках разглядаецца не сярэдняе значэнне па раёне, а доля глеб тэрыторыі з неспрыяльнымі параметрамі, індывідуальнымі для кожнай уласцівасці. Абгрунтавана мэтазгоднасць выкарыстання такіх параметраў, як наяўнасць кіслых (рН менш за 5) і шчолачных (рН больш за 7) глеб, доля глеб лёгкага грануламетрычнага складу, наяўнасць пераўвільготненых, эрадзіраваных, завалуненных, забруджаных радыецэзіем глеб, доля слабазабяспечаных гумусам, рухомымі злучэннямі фосфару і калію глеб, ураджайнасць збожжавых культур. Прапанавана формула для вызначэння зводнага індэкса якасці глеб па 12 паказчыках, па якой устаноўлены сярэднія значэнні па раёнах рэспублікі. Выяўлены высокі ўзровень геаграфічна дэтэрмінаваных адрозненняў у якасці глебавага покрыва (індэкс ад 46 у Клімавіцкім р-не да 95 у Нясвіжскім).

1. Andrews, S. S. A comparison of soil quality indexing methods for vegetable production systems in Northern California / S. S. Andrews, D. L. Karlen, J. P Mitchell // Agriculture, Ecosystems & Environment. – 2002. – № 90. – P. 25–45.

2. Concepts of soil quality and their significance / M. R. Carter, E. G. Gregorich, D. W. Anderson // Developments in Soil Science. – Elsevier, 1997. – P. 1–19.

3. Davidson, D. A. Soil quality assessment: recent advances and controversies / D. A. Davidson // Progress in Environmental Science. – 2000. – № 2. – P. 342–350.

4. Doran, J. W. Defining and assessing soil quality / J. W. Doran, T. B. Parkin // Defining Soil Quality for a Sustainable Environment. – 1994. – Vol. 35. – P. 3–21.

5. Review: soil physical and chemical properties as indicators of soil quality in Australian viticulture // D. P. Oliver, R. G. V. Bramley, D. Riches [et al.] // Australian Journal of Grape and Wine Research. – 2013.– Vol. 19, № 2. – P. 129–139.

6. Кирюшин, В. И. Оценкa кaчествa земель и плодоpoдия почв для фopмиpoвaния систем земледелия и aгpoтехнологий / В. И. Кирюшин // Почвоведение. – 2007. – № 7. – С. 873–880.

7. Soil quality – a critical review / E. K. Bunemann, G. Bongiorno, Z. G. Bai [et al.] // Soil Biology and Biochemistry. – 2018. – № 120. – P. 105–125.

8. Nortcliff, S. Standardization of soil quality attributes / S. Nortcliff // Agriculture Ecosystems & Environment. – 2002. – Vol. 88, iss. 2. – P. 161–168.

9. Ересько, М. А. Показатели физических свойств почв для комплексной экологической оценки состояния почвенного покрова / М. А. Ересько, Н. В. Клебанович // Земля Беларуси. – 2023. – № 2. – С. 44–52.

10. Ересько, М. А. Показатели комплексного экологического состояния почвенного покрова / М. А. Ересько, Н. В. Клебанович // Весцi БДПУ. Серыя 3. Фiзiка, матэматыка. Бiялогiя. Геаграфiя. – 2023. – № 3 (117). – С. 28–33.

11. Агрохимическая характеристика почв сельскохозяйственных земель Республики Беларусь (2017–2020) / И. М. Богдевич, В. В. Лапа, М. В. Рак [и др.]; под общ. ред. И. М. Богдевича; Ин-т почвоведения и агрохимии. – Минск: Ин-т систем. исслед. в АПК НАН Беларуси, 2022. – 276 с.

12. Столбовой, В. С. Индикaтopы кaчествa почв пaхотных угодий РФ / В. С. Столбовой, A. М. Гребенников // Бюллетень Почвенного институтa имени В. В. Докучaевa. – 2020. – Вып. 104. – С. 31–67.

13. Почвы сельскохозяйственных земель Республики Беларусь: практ. пособие / Г. И. Кузнецов, Н. И. Смеян, Г. С. Цытрон [и др.]; под ред. Г. И. Кузнецова, Н. И. Смеяна. – Минск: Оргстрой, 2001. – 432 с.

14. Шибут, Л. И. Уточнение поправочных коэффициентов на завалуненность почв для зерновых и зернобобовых культур к оценке земель / Л. И. Шибут, Г. С. Цытрон, Н. В. Радченко // Почвоведение и агрохимия. – 2009. – № 1. – С. 28–34.

15. Клебанович, Н. В. Химическая мелиорация почв: учеб.-метод. пособие / Н. В. Клебанович. – Минск: БГУ, 2019. – 175 с.

16. Химическая мелиорация почв: электрон. учеб.-метод. комплекс для специальности: 1-31 02 01 «География» / БГУ, Фак. географии и геоинформатики, каф. почвоведения и геоинформ. систем; Н. В. Клебанович, Д. А. Чиж, А. А. Сазонов, А. Л. Киндеев. – Минск, 2020. – 88 с.

17. Thomas, G. W. The chemistry of soil acidity / G. W. Thomas, W. L. Hargrove // Soil Acidity and Liming / F. Adams, Ed., 2nd ed. – American Society of Agronomy, 1984. – № 12.– Р. 3–56.

18. Мотузовa, Г. В. Экологический монитopинг почв / Г. В. Мотузовa, О. С. Безугловa. – М.: Aкaд. пpoект, 2007. – 239 с.

19. Hoyle, F. K. Soil organic carbon – a role in rainfed farming systems: with particular reference to Australian conditions / F. K. Hoyle, J. A. Baldock, D. W. Murphy // Rainfed Farming Systems / Ed. P. Thaw, I. Cooper, I. Partridge, and C. Birch. – New York: Springer, 2011. – Р. 339–361.

20. Dexter, A. R. Soil structure: Key to soil function / A. R. Dexter // Advances in Geoecology. – 2002. – № 35. – Р. 57–69.