Уплыў тэмпературы на працягласць феналагічных сезонаў і падсезонаў на тэрыторыі Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка

На падставе феналагічных індыкатараў за трохгадовы перыяд (2021–2023 гг.) ва ўмовах Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка былі ўстаноўлены сярэднія тэрміны наступлення сезонаў і падсезонаў года, зарэгістравана іх працягласць. Былі вызначаны суадносіны тэмператур феналагічных і каляндарных сезонаў, паказана іх узаемасувязь. У 2023 г. з-за высокіх сярэдніх студзеньскіх тэмператур назіралі ранняе абуджэнне прыроды, якое выклікала хуткае развіццё раслін і больш ранняе цвіценне ляшчыны (Corylus avellana), бярозы павіслай (Betula pendula), рабіны звычайнай (Sorbus aucuparia), ліпы драбналістай (Tilia cordata) і іншых раслін, і звязанае з даўжэйшым вегетацыйным перыядам. Два сезоны года (феналагічныя і каляндарныя зіма і восень) за трохгадовы перыяд паказалі станоўчую дынаміку сярэдніх тэмператур і былі вышэйшымі за сярэднія шматгадовыя значэнні. Каляндарная вясна паказала станоўчую дынаміку, але не перавысіла тэмпературу сярэдніх шматгадовых значэнняў, а сярэдняя тэмпература каляндарнага лета зніжалася ад года да года, але была вышэйшай за сярэднія шматгадовыя значэнні. Сярэднія тэмпературы феналагічнай вясны і лета за трохгадовы перыяд былі адносна стабільнымі і не перавысілі сярэдніх тэмпературных значэнняў. Устаноўлена, што такія феналагічныя сезоны, як зіма, вясна і лета, у за паведніку пачынаюцца раней каляндарных тэрмінаў, а восень – пазней.

1. Глобальное изменение климата и его последствия / Л. В. Бондаренко, О. В. Маслова, А. В. Белкина, К. В. Сухарева // Вестник Российского экономического университета имени Г. В. Плеханова. – 2018. – № 2 (98). – С. 84–93.

2. Снакин, В. В. Глобальные изменения климата: прогнозы и реальность / В. В. Снакин // Жизнь земли. – 2019. – Т. 41, № 2. – С. 148–164.

3. Филонов, К. П. Летопись природы в заповедниках СССР: метод. пособие / К. П. Филонов, Ю. Д. Нухимовская. – М.: Наука, 1990. – 144 с.

4. Федотова, В. Г. Фенологические сезоны в Санкт-Петербурге / В. Г. Федотова, Л. П. Достоевская // Биосфера. – 2013. – № 4. – С. 436–449.

5. Терентьева, Е. Ю. Методы феномониторинга / Е. Ю. Терентьева. – Екатеринбург: [Б. и.], 2008. – 179 с.

6. Климат Беларуси / под ред. В. Ф. Логинова. – Минск: Ин-т геол. наук АН Беларуси, 1996. – 235 с.

7. Кулыгин, А. А. Влияние температурных условий на ход цветения древесных и кустарниковых пород / А. А. Кулыгин // Лесной журнал. –1986. – № 5. – С. 107–109.

8. Анализ изменений сроков сезонных явлений у древесных растений заповедника Столбы в связи с климатическими факторами / Т. М. Овчинникова, В. А. Фомина, Е. Б. Андреева [и др.] // Хвойные бореальной зоны. – 2011. – № 1–2. – С. 54–59.

9. Минин, А. А. Гомеостатические реакции растений на современные изменения климата: пространственно-фенологические аспекты / А. А. Минин, А. В. Воскова // Онтогенез. – 2014. – Т. 45, № 3. – С. 162–169.

10. Феноиндикация изменений климата за период 1976–2015 гг. в центральной части Европейской территории России: береза бородавчатая (повислая) (Betula verrucosa EHRH. (B. Pendula ROTH.)), черемуха обыкновенная (Padus avium Mill), рябина обыкновенная (Sorbus aucuparia L.), липа мелколистная (Tilia cordata Mill) / А. А. Минин, Э. Я. Ранькова, Е. Г. Рыбина [и др.] // Проблемы экологического мониторинга и моделирования экосистем. – 2016. – Т. 28, № 3. – С. 5–22.

11. Бобрецов, А. В. Влияние глобального изменения климата на фенологию растений и животных Печеро- Илычского заповедника / А. В. Бобрецов, Т. К. Тертица, В. П. Теплова // Природные и исторические факторы формирования современных экосистем Среднего и Северного Урала: материалы докл. шк.-конф., Респ. Коми, пос. Якша, 13–17 марта 2017 г. – Якша: Изд-во Печоро-Илычского заповедника, 2017. – С. 25–30.

12. Шихова, Т. Г. Динамика границ фенологических сезонов на востоке Русской равнины / Т. Г. Шихова, А. Н. Соловьев // Ученые записки Казанского университета. Серия Естественные науки. – 2021, Т. 163, кн. 2. – С. 289–301.

13. Фокина, Н. В. Динамика климата и изменение фенологических сезонов года заповедника «Столбы» / Н. В. Фокина, Н. А. Лигаева, Л. В. Бусыгина // Вестник Красноярского государственного педагогического университета имени В. П. Астафьева. – 2013. – № 24. – С. 228–231.

14. Любов, М. С. Влияние климатических изменений на динамику фенологических процессов в Нижегородском Правобережье / М. С. Любов, О. И. Недосеко // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Естественные науки. – 2022. – № 4. – С. 78–94.