Змяненне характарыстык увільгатнення на тэрыторыі Беларусі ў 1955–2019 гг.

На падставе сярэднясутачных дадзеных па колькасці ападкаў і прыземнай тэмпературы паветра, а таксама месячным значэнням колькасці ясных дзён і сярэдняга бала агульнай воблачнасці за перыяд 1961–2019 гг. ацэнены змяненні рэжыму ўвільгатнення тэрыторыі Беларусі і засушлівасці клімату. Разгледжваюцца прасторава-часавыя змяненні колькасці ападкаў за год і асобныя сезоны, экстрэмальнасць выпадзення ападкаў, ступені пакрыцця аблокамі і гідратэрмічнага каэфіцыенту па Г. Т. Селянінаву (ГТК). З дапамогай метаду сінгулярнага спектральнага аналізу даследавана структура часавых радоў значэнняў колькасці ападкаў, воблачнасці і ГТК за перыяд 1955–2019 гг. Выяўлена, што ва ўмовах сучаснага пацяплення клімату (1991–2019 гг.) сярэдняя колькасць ападкаў у Беларусі вырасла да 650 мм, што на 2–2,5 % вышэй, чым у папярэдні перыяд (1961–1990 гг.). Найбольшы прырост колькасці ападкаў быў адзначаны ў зімне-вясенні перыяд (прырост 8–10 %), а летам адбывалася змяншэнне колькасці ападкаў. Тэмпы прыросту колькасці ападкаў былі ў 5–6 разоў меньшыя за тэмпы павышэння сярэдняй тэмпературы. Экстрэмальнасць выпадзення ападкаў павялічылася; найбольшы прырост быў уласцівы колькасці выпадкаў моцных ліўняў у 1991–2019 гг. (колькасці дзён з ападкамі больш за 10 і 20 мм/дзень). Перыяд 1991–2019 гг. таксама характарызаваўся павялічваннем ступені пакрыцця аблокамі, якое найбольш выразна ілюструе змяншэнне колькасці ясных дзён. Змяненні значэнняў ГТК паказваюць, што ўзмацненне засушлівасці клімату назіраецца на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Сярэдняе значэнне ГТК за перыяд 1991–2019 гг. склала 1,33, што на 0,11 меньш, чым для папярэдняга перыяду. На сёняшні дзень каля 1/3 тэрыторыі Беларусі, пераважна Палессе і сумежныя рэгіёны, характарызуюцца недастатковым увільгатненнем (сярэднія значэнні ГТК меньш за 1,3).

1. Оценка влияния урбанизации и мелиорации на климатические, водные, земельные и лесные ресурсы Беларуси: отчет о НИР (заключ.) / Республиканский центр по гидрометеорологии, контролю радиоактивного загрязнения и мониторингу окружающей среды; рук. В. И. Мельник. – Минск, 2016. – 101 с. – № ГР 20163200.

2. Лысенко, С. А. Особенности современного изменения климата в Республике / С. А. Лысенко, И. В. Буяков // Природопользование. – 2020. – № 1. – С. 17–27.

3. Логинов, В. Ф. Изменения климата Беларуси: причины, последствия, возможности регулирования / В. Ф. Логинов, С. А. Лысенко, В. И. Мельник. – Минск: Энциклопедикс, 2020. – 218 с.

4. Логинов, В. Ф. Глобальные и региональные изменения климата: причины и следствия / В. Ф. Логинов. – Минск : ТетраСистемс, 2008. – 496 с.

5. Логинов, В. Ф. Изменения климата в Беларуси и их последствия для ключевых секторов экономики (сельское, лесное и водное хозяйство) / В. Ф. Логинов. – Минск: БелНИЦ «Экология», 2010. – 152 с.

6. Атлас опасных метеорологических явлений на территории Беларуси: учеб. пособие / В. Ф. Логинов [и др.]. – М., 2016. – 58 с.

7. GRACE Tellus. Gravity recovery & climate experiment, Jet Propulsion Laboratory, NASA [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://grace.jpl.nasa.gov/data/get-data/jpl_global_mascons/

8. Глобальные и региональные изменения климата и их связь с биопродуктивностью наземных экосистем / С. А. Лысенко [и др.] // Природопользование. – 2019. – № 2. – С. 20–31.

9. Логинов, В. Ф. Пространственно-временные изменения биоклиматического потенциала территории Беларуси / В. Ф. Логинов, М. А. Хитриков. // Вес. Нац. акад. навук Беларусi. Сер. аграр. навук. – 2017. – №1. – С. 42–57.

10. Хитриков, М. А. Прогноз изменений биоклиматического потенциала территории Беларуси / М. А. Хитриков // ХV Междунар. науч. конф.: Молодежь в науке – 2018: сб. материалов Междунар. конф. молодых ученых, Минск, 29 октября–1 ноября 2018 г. / НАН Беларуси. – Минск: Беларус. навука, 2019. – С. 180–191.

11. Селянинов, Г. Т. К вопросу о классификации сельскохозяйственных культур по климатическому признаку / Г. Т. Селянинов // Тр. по с.-х. метеорологии / Всесоюз. акад. сел. хоз-ва, Ин-т земледелия, Отд. с.-х. метеорологии; под ред. А. В. Вознесенского. – Л., 1930. – Вып. 21. – С. 130–171.

12. Голяндина, Н. Э. Метод «Гусеница»–SSA: анализ временных рядов: учеб. пособие / Н. Э. Голяндина. – СПб.: Изд-во СПбГУ, 2004. – 76 с.

13. MATLAB [Electronic resource] // MATLAB – MathWorks. – Mode of access: https://www.mathworks.com/products/matlab.html

14. Python programming language [Electronic resource] // Python. – Mode of access: https://www.python.org

15. pyts [Electronic resource] // pyts. – Mode of access: https://pyts.readthedocs.io/en/stable/#

16. Руководящие указания ВМО по расчету климатических норм: ВМО – № 1203 [Электронный ресурс] / Всемир. метеорол. орг. – Женева : ВМО, 2017. – Режим доступа: https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=4168

17. Логинов, В. Ф. Современные изменения регионального и глобального климата / В. Ф. Логинов С. А. Лысенко. – Минск: Беларус. навука, 2019. – 314 с.

18. Табальчук, Т. Г. Анализ пространственно-временных изменений температуры воздуха на территории Беларуси / Т. Г. Табальчук // Природопользование: сб. науч. тр. / Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т природопользования; гл. ред. А. К. Карабанов. – Минск, 2016. – Вып. 30. – С. 24–32.

19. Молчанов, А. А. Гидрологическая роль леса / А. А. Молчанов. – М.: АН СССР, 1960. – 487 с.